Potop szwedzki z lat 1655–1660 był jedną z najkrwawszych wojen w naszych dziejach i jednym z najbardziej niszczycielskich konfliktów nowożytnej Europy. Najeźdźcy ścierali z powierzchni ziemi całe miasta i nie wahali się wyrywać srebrnych gwoździ z trumien czy zeskrobywać złota z drewnianych listew.

Po wkroczeniu do Korony latem 1655 roku Szwedzi zajęli ok. 1/4 terytorium Rzeczypospolitej. Ich wojska opanowały Prusy Królewskie i całą prowincję Wielkopolską Korony, w tym Kujawy, województwo poznańskie, kaliskie, sieradzkie i łęczyckie, a także Mazowsze wraz z Podlasiem. Ponadto najeźdźcy z północy weszli do Małopolski i zawładnęli województwem sandomierskim, lubelskim i krakowskim oraz zachodnią częścią województwa ruskiego.

Rzeczpospolita jesienią 1655 roku. Jasnozielony kolor pokazuje tereny zajęte przez Szwedów, ciemnozielony – przez Rosjan i Kozaków (rys. Halibutt, poprawki: Dcoetzee, Julieta39, CC BY-SA 3.0)

Pozostała część kraju znajdowała się w rękach wojsk moskiewskich oraz kozackich, jednak tereny zajęte przez Szwedów były najlepiej rozwinięte gospodarczo, miały najwyższy współczynnik zurbanizowania oraz zaludnienia. Spośród dziesięciu najważniejszych miast Korony wojska Karola X Gustawa wkroczyły w czasie potopu do sześciu: Torunia, Elbląga, Poznania, Warszawy, Krakowa i Lublina. Nie udało im się wkroczyć do Gdańska, Lwowa i Zamościa.

Wojna żywi się sama

Karol X Gustaw szybko zrezygnował z powstrzymywania swoich żołnierzy przed grabieżami. Na ilustracji portret autorstwa Sébastiena Bourdona, 1652 lub 1653 r. (ze zbiorów Nationalmuseum w Sztokholmie, nr inw. NM 2642)

Zniszczenia i grabieże dokonywane przez Szwedów różniły się od podobnych zjawisk będących dziełem innych wojsk. Ówczesny zwyczaj wojenny dopuszczał rabunek dóbr na podbitym terytorium oraz przerzucenie kosztu utrzymania wojsk na mieszkańców. Niemniej Szwedzi doprowadzili regułę „wojna żywi się sama” niemal do perfekcji. Najlepszym na to dowodem są poczynania Gustawa II Adolfa podczas wojny trzydziestoletniej na terytorium Rzeszy.

Zjawisko zorganizowanego rabunku przybrało wówczas nieznaną wcześniej skalę. Kradzież i wywożenie archiwaliów oraz zbiorów bibliotecznych, galerii obrazów i innych obiektów mających jakąkolwiek wartość artystyczną było na porządku dziennym. Prowadząc wojny napastnicze na obcym terytorium, z dala od własnego kraju, Szwedzi systematycznie niszczyli obiekty architektoniczne na obszarze, z którego musieli się wycofać. Nie miała w tym przypadku znaczenia wartość artystyczna czy zabytkowa budowli.

Podczas prowadzenia wojny na obszarze kraju o wyższej kulturze Szwedzi niszczyli jego dorobek cywilizacyjny z chęci zubożenia nieprzyjaciela lub ze zwykłej zemsty. Nie dotrzymywali także umów kapitulacyjnych dotyczących zachowania ruchomości przez mieszkańców. W pierwszej fazie potopu Karol X Gustaw wydał wprawdzie instrukcję zakazującą niszczenia mienia i zobowiązującą żołnierzy do zachowywania dyscypliny, by zjednać sobie szlachtę, ale prędko wycofał się z tej deklaracji. Król szwedzki wraz ze swoimi podkomendnymi, Arvidem Wittenbergiem oraz Karolem Wranglem, byli inicjatorami wielu niszczycielskich przedsięwzięć. Szwedzkie muzea i biblioteki do dzisiaj pełne są pamiątek po tamtych wydarzeniach.

Stajnia w Zamku Królewskim

W czasie okupacji ziem polskich Szwedzi zniszczyli wiele zamków, pałaców, kościołów, klasztorów, a także niezliczone budynki murowane – o drewnianych wiemy dzisiaj niewiele. Ze wszystkich miast najbardziej ucierpiała pod tym względem Warszawa, trzykrotnie zajmowana przez najeźdźcę w latach 1655–1657. Zdobywcy szybko umieścili w stolicy Mazowsza dość dużą załogę, spalili drewniane przedmieścia i ufortyfikowali miasto. Kiedy wojsko koronne podeszło pod Warszawę w 1656 roku, dodatkowo zniszczyli murowane zabudowania Starej i Nowej Warszawy, ulicę Senatorską, Długą, Mostową i Krakowskie Przedmieście. Jak notował sekretarz Ludwiki Marii Pierre Des Noyers: „w mgnieniu oka zniszczyli oni całkiem to miasto, wznosząc warownie”.

Warszawa w 1656 r. Litografia I.W. Tenhaeffa (ok. 1820 r.) wg akwaforty Nicolasa Perellego (ok. 1696 r.) wykonanej na podstawie rysunku Erika Dahlberga z 1656 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, nr inw. 99933 MNW)

Nieprzyjaciel szybko zabrał się za plądrowanie warszawskich rezydencji magnackich, kościołów oraz Zamku Królewskiego. Jan Kazimierz, który pospiesznie opuszczał miasto w 1655 roku, nie był w stanie ocalić dobytku rodziny królewskiej, na Szwedów oczekiwały więc niesłychanie bogate łupy. Zrabowali całą galerię królewskich obrazów, wśród których znajdowały się dzieła Rubensa, Antoona van Dycka, Jana i Pietera Brueghlów czy Tomasza Dolabelli. Okupant wywiózł z zamku 33 arrasy i zerwał marmury.

Złoto Szwedzi zeskrobywali nawet z ram i listew. Demontowali okna i szyby. Kiedy zaś zrabowali już wszystko, postanowili uczynić z zamku stajnię dla koni – wprowadzili je aż na trzecią kondygnację rezydencji. W czasie walk latem 1656 roku planowali także podłożyć pod zamek prochy i wysadzić go w powietrze. To nawet w warunkach wojennych była już jednak przesada. Jan Kazimierz zagroził im, że jeśli dopuszczą się zburzenia zamku, to nie będą brani do niewoli jako jeńcy, lecz mordowani. Groźba ta okazała się na szczęście skuteczna.

Warto dodać, że Karola X Gustawa irytowała kolumna Zygmunta. Król szwedzki zaproponował nawet warszawskim rzemieślnikom demontaż budowli, chętnych jednak zabrakło. Szwedzi splądrowali także Pałace: Kazanowskich, Koniecpolskich, Ossolińskich, prymasowski, biskupów krakowskich, a także dwie kolejne rezydencje królewskie: Zamek Ujazdowski oraz Villa Regia na Krakowskim Przedmieściu, skąd zabrali cenne rzeźby.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=nE47zUYTyd4[/youtube]

Rozmowa o odkryciu w nurcie Wisły 20 ton marmurów zrabowanych z Villa Regia, które zatonęły w czasie próby spławienia ich Wisłą.

Okupant zrabował ponadto kolekcje książek: wywieźli m.in. bibliotekę Zygmunta III, Karola Ferdynanda Wazy i Stanisława Fogelwedera – dyplomaty z czasów Zygmunta Augusta. Szwedzi skradli również Metrykę Koronną, którą jednak zwrócili zaraz po wojnie. Na mieszkańców nałożyli kilka wysokich kontrybucji, grożąc w przypadku niewypłacenia pieniędzy konfiskatą mienia. Liczba ludności uległa redukcji z ok. 20 tys. do 5 tys.

Sprofanowane groby królewskie

W wyniku potopu mocno ucierpiał Kraków. Nieprzyjaciel nałożył na miasto gigantyczną kontrybucję, wynoszącą 300 tys. zł dla mieszczan, 100 tys. zł dla Żydów i 30 tys. zł dla Akademii Krakowskiej. Straty architektoniczne w mieście były znacznie mniejsze niż w Warszawie, ale dewastacji uległy wszystkie świątynie oraz kamienice, w których szukano kosztowności. Smutny los nie ominął także Wawelu. Szwedzi przeczesali pokoje królewskie oraz Skarbiec Koronny, tam spotkał ich jednak zawód. Przed oblężeniem miasta marszałek koronny Jerzy S. Lubomirski wywiózł bowiem insygnia oraz klejnoty królewskie do Lubowli.

Oblężenie Krakowa w 1655 r. na grafice Willema Swiddego (1696 r.) wg rysunku Erika Dahlbergha (1655 r.) (ze zbiorów Biblioteki Narodowej, sygn. ZZK 18 686)

Z zemsty najeźdźcy poniszczyli wszystkie meble oraz akta sądu grodzkiego krakowskiego. Obłowili się natomiast w Katedrze św. Stanisława, rabując ją intensywnie przez pięć dni: „ornatów nie ruszano, ale krzyżów, kielichów, monstrancyj, lichtarzów set srogom nabrano”. Sprofanowano groby biskupów krakowskich i królów: „potłukli nawet trumnę śp. Króla Władysława dla dwóch gwoździ srebrnych, którymi była zabita”, zdemontowano także ołtarze. Łącznie z katedry wywieziono 80 wozów łupów. Straty te szacowano na 300 tys. zł. W Poznaniu z kolei Szwedzi:

[…] kościoły łupili, księży bili, despektowali, odzierali i tak jako je matka urodziła puszczali; nosy, uszy – strach wspomnić – urzynali, czaszki z głowy wymowali a gorzałkę lali. W zamku sobie narzędzia do męczeństwa kazali nagotować, w nocy księży tak świeckich, jak i jezuitów na zamek brano, kijami bito, a to o skarby kościelne, które choć pobrali, jednak jeszcze więcej chcieli.

Szlachciców, którzy byli obecni pod Ujściem w pospolitym ruszeniu, więzili, „bić i palce w kurki muszkietowe kazać wkręcali. Do uwolnienia pomagały złote argumenta”. Podczas stosunkowo krótkiego pobytu w stolicy Wielkopolski Szwedzi zniszczyli i zrabowali wiele budynków miejskich. Ich ofiarą padły głównie kościoły i klasztory.

Tryumf Karola X Gustawa nad Polską i Litwą, obraz nieznanego autorstwa, ok. 1655 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie 34174 MNW)

Arvid Wittenberg kazał wywieźć z miasta drogocenne księgozbiory kolegiów: jezuickiego, bernardynów, dominikanów oraz biblioteki katedralnej. Przejął je Clas Rålamb, wojenny radca króla szwedzkiego, a jednocześnie miłośnik książek. Łupy poznańskie wywieziono do Uppsali, a także do bibliotek w miastach takich jak Härnösand, Linköping, Örebro, Östersund, Straslund i Sztokholm.

„Interesa kupieckie całkowicie upadły”

Gdańsk nie został przez Szwedów zdobyty. Nie dążyli oni zresztą do jego regularnego oblężenia ze względu na chroniące go rozległe fortyfikacje, ale grozili zatopieniem go poprzez zmianę biegu Wisły. Niemniej zniszczeniu uległo całe zaplecze gospodarcze miasta, a zatem jego przedmieścia oraz wsie. Wskutek blokady w Gdańsku wybuchła epidemia, która pochłonęła 20 tys. ludzi. Spowodowało to ubytek liczby ludności z ok. 65 tys. do 45 tys. Ze względu na zahamowanie handlu wiślanego miasto poniosło też niepowetowane straty finansowe. Szwedzi splądrowali Żuławy i przerwali tamtejsze wały, co spowodowało zalanie żyznych ziem uprawnych.

Gdańsk w połowie XVII w. Grafika François de la Pointe’a i Christopha Riegela (1696) wg rysunku Erika Dahlbergha (ze zbiorów Biblioteki Narodowej, sygn. ZZK 16 780)

Nieprzyjaciel wprowadził natomiast załogę do Torunia, który miał być główną bazą zaopatrzeniową wojsk idących na południe Polski. Stąd Szwedzi ściągali do miasta zboże z całej okolicy. Zniszczyli lub zburzyli wszystkie katolickie świątynie. Nawet jednak protestanci nie mogli liczyć na taryfę ulgową. Utrzymanie załogi kosztowało miasto w ciągu trzech lat ogromną sumę 411 tys. zł. „Dobra miejskie zupełnie spustoszone, interesa kupieckie całkowicie upadły, mieszczanie siedzą bez środków do życia, a handel wskutek różnorodnych nieszczęść przeniósł się już do Bydgoszczy”.

Szwedzi zrabowali także cenny księgozbiór toruńskich jezuitów, a także biblioteki jezuickie z Łucka i Ostroga, które były tutaj zdeponowane na czas wojen z Kozakami. Wywieziono je z rozkazu namiestnika Prus Królewskich Scheringa Rosenhanego do jego prywatnych rezydencji w Szwecji. W związku z blokadą Gdańska Szwedzi uczynili głównym portem Elbląg, przez który przechodziło zboże dla wojsk Karola Gustawa. Sama zabudowa miejska nie uległa poważniejszym zniszczeniom, ale również i tutaj mieszczanie musieli wziąć na siebie ciężar utrzymania załogi. Z powodu braku żywności w mieście w latach 1656–1660 zmarło 10 tys. osób.

Oblężenie Torunia przez wojska polskie w 1658 r. Grafika Willema Swiddego (1696 r.) na podstawie rysunku Erika Dahlbergha (ze zbiorów Biblioteki Narodowej, sygn. ZZK 18 696)

Na końcu trzeba także wskazać na straty Lublina. Miasto ucierpiało już wcześniej na skutek okupacji przez wojska rosyjsko-kozackie. Sami Szwedzi, podobnie jak w innych ośrodkach, obciążyli mieszczan kontrybucją, choć stosunkowo niewielką, bo wynoszącą 30 tys. zł. Doprowadzili jednak do poważnych zniszczeń, głównie tamtejszego zamku, który spłonął.

„Bestie nieujarzmione i tyrani okrutni”

Był to jednak tylko niewielki fragment zniszczeń dokonanych przez Szwedów na terenie Korony w czasie potopu. Okupant ograbił bowiem niemal wszystkie miasta i wsie. Skala tego zjawiska była ogromna. W pierwszej kolejności nieprzyjaciel zajmował i rujnował dobra królewskie oraz duchowne, a następnie prywatne, czasem kierując się w tym ostatnim przypadku kalkulacją polityczną.

Ogólny bilans strat był jednak straszny: „kościoły wszędzie złupione, kapłani ze wszystkiego obrani, panny zakonne pogwałcone, domy szlacheckie zrabowane, siła szlachty pozabijanych, lud wszystek nader uciśniony, w czym nie pomagają żadne pacta, deditie i protectie”. Na obszarze Prus zniszczeniu uległo 60% dóbr królewskich, a straty ludnościowe wahały się między 50% a 70%.

Żołnierze plądrujący farmę, obraz Sebastiaena Vrancksa z 1620 r. Szwedzi nie zachowywali się w Polsce lepiej

W Wielkopolsce w porównaniu do okresu sprzed wojny ubyło 2/3 kmieci, a liczba mniejszych gospodarzy chłopskich zmniejszyła się o 58%. Przykładowo w powiecie gnieźnieńskim 80% ziemi uprawnej leżało odłogiem. W powiacie kościańskim współczynnik ten przekraczał 50%, w łęczyckim zaś i sieradzkim sięgał 60%. Szwedzi zniszczyli zamki m.in. w: Kruszwicy, Bydgoszczy, Dybowie, Kole, Łęczycy, Starym Drawsku, Bolesławcu i Piotrkowie Trybunalskim.

Nawet ci chłopi, którzy przeżyli i pozostali w swych domach, nie mogli ponownie zagospodarować ziemi ze względu na brak narzędzi rolniczych, bydła stanowiącego siłę pociągową oraz oczywiście zboża pod zasiew. Grabiąc domostwa chłopskie, Szwedzi kradli nawet ich sprzęt domowy, choćby nie miał on żadnej wartości. Rozbierali także chałupy na opał. To samo spotykało dwory szlacheckie. Zniszczone i ograbione często nie nadawały się do zamieszkania, szlachta tułała się więc po lasach. Czasami padała także ofiarą denuncjatorów, którzy donosili najeźdźcom, że w okolicy znajdują się dobra warte napadu. Wobec ciężkiej sytuacji chłopów i szlachty dochodziło niekiedy do ich współpracy i organizowania partyzantki. Opór w Wielkopolsce rozpoczął się najwcześniej, co szybko sprowadziło na ludność represje.

Nie lepiej było na Mazowszu. Ze względu na jego położenie w centrum kraju obszar ten był narażony na ciągłe przemarsze wojsk nieprzyjaciela. Szwedzi zniszczyli tutaj niemal wszystkie miasta, a także zamki w: Ciechanowie, Pułtusku, Rawie, Liwie i Czersku. Stan mazowieckiej gospodarki był skrajnie niekorzystny. Wskutek potopu 80% ziemi leżało odłogiem. Niektóre miasteczka mazowieckie zostały dosłownie starte z powierzchni ziemi, w innych średni ubytek domów sięgał 80%.

„Szwedzi w Polsce”, obraz Henryka Pillatiego (ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi)

Jak notował lustrator: „w popiół obrócone miasto Czersk ojczyźnie ani zjazdom publicznym wystarczyć nie może, wygodzie ani sądów odprawianiu”. Warto zwrócić uwagę, że zniszczenia w miastach sejmikowych oraz będących siedzibą starosty uniemożliwiały normalne funkcjonowanie sądów oraz samorządu szlacheckiego, co negatywnie rzutowało na kondycję całej administracji państwowej. Dotyczyło to wszystkich ziem okupowanych.

„Kazał generał popisać wszystkie wsi i miasteczka, który pewny prowent ze zbóż i legumin i bydła na pewny czas oddawać i przewozić do Krakowa rozkazał. A kto był nieposłuszny, zaraz kornet żołnierza posyłał, aby tę wieś albo miasteczko spalono, ludzi pozabijano”. W województwach małopolski zachodniej: sandomierskim, lubelskim i krakowskim największe straty demograficzne zanotowano bezpośrednio po wojnie w wyniku epidemii szalejącej w latach 1660–1663. Szacuje się, że straty ludnościowe wynosiły na tym obszarze 40%.

Bardzo poważne były zniszczenia materialne. Szwedzi splądrowali wszystkie królewszczyzny i większość dóbr szlacheckich. W Małopolsce 60% ziemi leżało odłogiem. Nieprzyjaciel spalił Sandomierz i zamki m.in.: w Pieskowej Skale, Tęczynie i Radomiu, a także rezydencje królewskie w Łobzowie oraz Niepołomicach. Zburzył lub poważnie uszkodził „orle gniazda” – zamki w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej: Będzin, Bobolice, Bydlin, Krzepice, Lanckoronę, Lelów, Lipiec, Mirów, Ogrodzieniec, Olsztyn, Oświęcim, Rabsztyn, Smoleń i Żarnowiec, ponadto Janowiec i Chęciny. Obrabowano również pałace otoczone nowoczesnymi bastionami, w tym nieodżałowany Krzyżtopór Ossolińskich oraz Wiśnicz Lubomirskich.

Zamek Ogrodzieniec zrujnowany w dużym stopniu w czasie potopu (fot. Łukasz Śmigasiewicz, CC BY-SA 3.0 PL)

Gospodarcza ruina

Zniszczenie miast i wsi w czasie potopu miało dla Rzeczypospolitej długofalowe skutki. Znaczne ograniczenie areału ziemi uprawnej oznaczało wyraźny spadek eksportu płodów rolnych. W wyniku wojny doszło do całkowitego załamania produkcji rzemieślniczej. Jak wskazuje lustracja z 1660 roku, w niektórych miastach Korony nie było ani jednego rzemieślnika. Ogólna liczba rzemieślników w miastach województwa poznańskiego oraz kaliskiego zmniejszyła się o 65%. Jeszcze gorzej było na Mazowszu. Spalone karczmy, kuźnie, browary i młyny, zrabowane narzędzia i towary, a nawet spuszczona woda ze stawów, były normalnym krajobrazem.

Szwedzi przed pomnikiem Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu (z lewej), pocztówka z 1910 r. (obraz Wojciecha Kossaka i Stanisława Tondosa) (ze zbiorów Biblioteki Narodowej, sygn. DŻS XII 8b/p.40/39)

Pamiętnikarz Mikołaj Jemiołowski notował: „w całym Mazowszu jeno wołów 30 robotnych narachowano, od których po talarze na podatek wybierano, a gdzie wołów nie było, to gospodarze i gospodynie dawać musiały oprócz inszych wymyślnych egzakcyi, od rogów prostego bydła, od świni nawet i od najmniejszej rzeczy”.

Łączne straty ludnościowe w Wielkopolsce i na Mazowszu można szacować na milion osób. Lepiej pod tym względem było w Małopolsce, gdzie straty mogły wynieść 700 tys. osób. Biorąc pod uwagę, że zachodnia część Korony liczyła przed potopem ok. 3,8 mln osób, straty demograficzne wyniosły 44%. Trzeba przy tym pamiętać, że podobnie jak w czasie wojny trzydziestoletniej przyczyną wysokiej śmiertelności cywilów były epidemie, zarazy, pogorszenie warunków bytowych i migracje, w mniejszym zaś stopniu bezpośrednie działania wojenne. Przy czym zdarzało się, że Szwedzi mordowali mieszkańców danej miejscowości, ale zwykle w przypadku ich oporu.

W wyniku upadku miast, zniszczenia wsi oraz poważnych strat ludnościowych doszło do załamania rynku wewnętrznego w Koronie, w tym tradycyjnej wymiany handlowej. Chłopi pozbawieniu środków do życia nie mieli możliwości uprawy gruntów, a więc również sprzedaży płodów do miast. Z kolei upadek rzemiosła doprowadził do poważnego zubożenia ośrodków miejskich oraz ich agraryzacji. Oczywiście nie wszędzie cała ziemia leżała odłogiem, tam gdzie było to możliwie, próbowano ponownie spławiać zboże do Gdańska. Dotyczyło to jednak w większości dużych posiadaczy ziemskich, których stać było na relatywnie szybszą odbudowę.

Potop źródło kryzysu

Potop szwedzki wyraźnie osłabił potencjał gospodarczy i ekonomiczny Rzeczpospolitej, przyczyniając się do negatywnych przemian strukturalnych oraz zmniejszenia dochodów państwa, co w obliczu trwających wojen powodowało kolejne problemy z nieopłaconym własnym żołnierzem. Powolny wzrost gospodarczy w czasach Jana III Sobieskiego został brutalnie przerwany przez Wielką Wojnę Północną. Grabież dóbr kultury przyczyniła się także do uwstecznienia cywilizacyjnego państwa polsko-litewskiego. W konsekwencji tego oraz braku reform Rzeczpospolita znalazła się w głębokim kryzysie trwającym aż do połowy XVIII wieku.

Bibliografia

  • Hieronim Chrystian Holsten, Przygody wojenne 1655–1660, tłumaczył Józef Leszczyński, opracował, wstępem, przypisami i indeksami opatrzył Tadeusz Wasilewski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980.
  • Zenon Ciesielski, Grabieże dóbr kulturalnych w Polsce przez Szwedów w XVII i w początkach XVIII wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 68 (2003), s. 97–108.
  • Irena Gieysztorowa, Zniszczenia i straty wojenne oraz ich skutki na Mazowszu, [w:] Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660, t. 2, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1957, s. 307–343.
  • Dariusz Matelski, Grabież dóbr kultury w wojnach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1795), Zakład Poligraficzny GRAFIKA, Poznań 2005.
  • Muszyńska Jadwiga, Zniszczenia wojenne w połowie XVII wieku a gospodarka Rzeczypospolitej, [w:] Wojny północne w XVI-XVIII wieku. W czterechsetlecie bitwy pod Kircholmem, red. Bogusław Dybaś, Wydawnictwo UMK w Toruniu, Toruń 2007.
  • Mirosław Nagielski, Źródła dotyczące zniszczeń wojennych w połowie XVII w. w świetle regresu demograficznego Rzeczypospolitej po potopie, [w:] Życie gospodarcze Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku. Materiały konferencji naukowej, pod red. Jacka Wijaczki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
  • Andrzej Rottermund, Polskie polonika w zbiorach szwedzkich, [w:] Szwecja – Polska we wspólnej Europie, red. Joanna Niclasson-Młynarska, PWN, Warszawa 2001.
  • Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, oprac. Mirosław Nagielski, Krzysztof Kossarzecki, Łukasz Przybyłek, Andrzej Haratym, DiG, Warszawa 2015.
Maciej A. Pieńkowski
Maciej A. Pieńkowski, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. Autor monografii „Trudna droga do władzy w Rzeczypospolitej. Sejm koronacyjny Zygmunta III 1587/1588 i sejm pacyfikacyjny 1589 roku” (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2021) oraz artykułów i recenzji naukowych publikowanych w monografiach zbiorowych, czasopismach (m.in.: „Almanach Warszawy”, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, „Klio”, „Niepodległość i Pamięć”, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, „Polski Przegląd Dyplomatyczny”) i seriach wydawniczych („Studia nad staropolską sztuką wojenną” i „Studia historyczno-wojskowe”). Popularyzator historii w czasopismach „Mówią Wieki” i „Polska Zbrojna. Historia”. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dziejów Rzeczypospolitej XVI–XVII w., a także wojny polsko-sowieckiej. Naukowo związany z seminarium prowadzonym przez prof. dr hab. Mirosława Nagielskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Stały współpracownik Fundacji Zakłady Kórnickie oraz edukator w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Historyk Sekcji Badań nad Wojskiem do 1945 r. w Wojskowym Biurze Historycznym im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Warszawie.

4 KOMENTARZE

  1. Znakomity materiał . W przyjemny sposób napisany , godny polecenia uczniom , którzy kochają historię i chcą ją lepiej poznawać.

  2. Potrzebne mi były informacje o potopie szwedzkim, dowiedziałam się naprawdę wiele, dziękuję! Jowita

  3. Bardzo dobre! Konkretna praca, bez ogólników nie mających konkretnego umocowania w faktografii, w oparciu o znaczną i trafnie dobraną literaturę przedmiotu! Dzięki!!!

Skomentuj. Jesteśmy ciekawi Twojej opinii!